- Tasavvufun mahiyeti, kuralları gündelik hayata yansımaları kıssalarla zenginleşerek mesnevi -tarzında anlatılır.
- Mecaz ve sembol değeri kazanan dini ve tasavvufi konular estetik bir çerçevede sunulur
- Hadis, mevlit, hilye, dini ve ahlaki öğretiler gibi konular işlenir.
- İslam uygarlığı çerçevesinde oluşturulan birikimin de mesnevi nazım şekliyle ele alındığı bilinmektedir.
- Hadis: Hz. Peygamber’in söz ve davranışları
- Mevlit: dünyaya gelişi ve peygamberliği
- Hilye: beden yapısı ve karakteri
- Lami çelebi, behişti ve şemsettin sivasi Mevlit yazmıştır.
- 16 yy divan şairleri sadece aşk ve macera konularını değil, dini- tasavvufi konuları işlerken de Genceli Nizami’nin yolunu takip ederler
- Onun Mahzenü’l Esrar’ı divan şairleri tarafından örnek alınır.
- Ortak hikayelerin belli başı kaynakları
Kuran-ı Kerim
Mevlana’ın Mesnevisi
Feridüttin Attar’ın Tezkiretü’l Evliyası ve Mantıku’t- Tayr
Sadi’nin Gülistan ve Bostan
Fuzuli’nin Leyla ve Mecnun
- Mahzenü;’l – Esrar’a Anadolu sahasında ilk Türkçe nazire olarak kabul edilen eser. Ahmed-i Rıdvan’ın Mahzenü’l – Esrar’ıdır.
- Ahmed-i Rıdvan’ın Rıdvaniyye eseri de dinidir
- Yahya Bey’in : Gülşen-i Envar, Genceine-i Raz ve Kitab-ı Usul adlı eseleri de Dini niteliklidir.
- Dini mistik konuların işlendiği eserler arasında en dikkate değer olanı ise Azeri İbrahim Çelebi’nin 3140 beyitlik Nakış-ı Hayal Adlı mesnevisidir.
- Yakın dostu Cinani Riyazü’l –Cinan adlı mesnevisini yazarken Nakş-ı Hayal’den esinlenmiştir. 3310 beyittir. Eser yirmi ravzaya ayrılmıştır. Her ravzada “dastan “ başlığı altında öğüter sıralanır.
RAVZA: Devlet yöneticileri vezirler kadılar; dünya süsüne itibar etmememek, kin ve düşmanlığı bırakmak, sabır, tahammül, uzlet, aç gözlülük, sulh, gıybet, ahlak dışı davranışlardan kaçınmak , az ve öz konuşmak, din önderlerine sevgi gibi konulara yer verilir
- Cinan’nin Riyazü’l Cinan’ına benzeyen bir eseri de Cilau’l Kulub adıını taşır.
- Bursalı Rahmi’nin yazdığı Gül-i Sad- Berg’i vardır. Nizaminin eserine nazire olarak yazılmıştır.
- Lami çelebi’nin Guy u Çevgan adlı mesnevisini de hem aşk hem de tasavvuf konulu mesneviler arasında saymak mümkündür. Temsili (alegorik) bir anlatım vardır.
- Ünlü sufi şair Attar’ın Esrarname ve İlahiname adlı eserlerine yazılan Türkçe nazireler de dini ahlaki öğütler ve temsiller içeren mevnevilerdir.
- Güvahi ve Edirneli Nazmi doğrudan öğüt veren Pendnameler yazmışlardır.
- Dini tasavvufi mesneviler konusunda Şemsettin-i sivasi’nin ayrıcalıklı bir yeri vardır. Çünkü o bütün mesnevilerinde dini ve tasavvufi konular işlemiştir.
- Şemsettin sivasi’nin dini nitelikli eserleri
Süleymanname : sülayman peygamberin hayatını konu alan
İbretnüma : bu eser Feridüttin Attar’ın ilahiname isimli eserinin manzum bir özeti niteliğindedir.
Gülşenabad: aynı zamanda Baharu’s – Sufiyye ismini de taşıyan eseridir. Müritlere evrenin yaratılışı ve seyr-i süluk ile ilgili bilgiler verilmek üzere didaktik bir amaçla kaleme alınmış eseridir.
Heşt-Behişt
Mir’atü’l – Ahlak ve Mirkatü’l Eşvak :
Menakıb-ı İmam-ı Azam: 1593 yılında didaktik bir amaçla yazılan eserde İmamı-ı Azam lakabıyla bilinen Ebu Hanife’nin meziyetleri ve görüşleri dile getirilmektedir.
TARİHİ VE DESTANİ MESNEVİLER
- Osmanlı padişahların yapıp ettikleri icraatları mesnevilerin konusu olur.
- 2 bayezit devrinde sayısı artan tarihi nitelikli eserler özellikle Yavuz Sultan Selim zamanında padişahı merkeze alan mesnevilerin yazılmasına olanak sağlar
- Yavuz sultan selim döneminde selimname yazanlar
Üsküplü İshak Çelebi
Sücudi
Keşfi
Süheyli
Muhyi
Edayi
Hoca Sadattin
İdris-i Bitlisi
Şükri : Fütühat-ı Selimiye veya Fütuhat-ı Selim han mesnevisinde 1 selimin 1490 -1520 yılları arasındaki hayatı anlatılmaktadır.
- Osmanlı tarihçileri arasında sayılan Hadisi’nin sülaymanname olarak da bilinen Tevarih-i Al-i Osman
- Tatavlalı Mahremi : Şehname
- Niğde Kadısı Haki : süleymanname
- Eyyubi : Menakıb-ı Sultan Süleyman
- Osmanlı Şairleri arasında bilhasa musammatlarıyla tanınan Fevri ise Ahlak-ı Süleyman
- Osmanlı fetihlerinin gazilik fikri üzerine kurgulanmış arka planı dini ve mitolojik motiflere bezenerek gazavatname ve fetihnameler yazılır.
- Gazavatname türünde yazılmış mesnevilerin ilk örnekleri 2 bayezit devrinde yazılmıştır.
- 16 yy gazavatnamelerin belli başlı örnekleri
- Priştineli Bahari : fetihname-i Engerus
- Fütuhu Hüseyin Çelebi’nin : Enisü’l- Guzat
- Asafi : şecaatname
YERLİ VE REALİST MESNEVİLER
- Yönetici zümrenin doğum, sünnet evlenme gibi merasimleri edebi eserlerin imanları çerçevesinde Surnamelerde İşlenir
- Şehirlerin güzellikleri ve güzelleri konusunda Şehrengizler yazılır
SURNAME:
- 3 Muratın şehzadesi Mehmet için 1582 yılında yapılan olcukça gösterişli sünnet düğünü Gelibolulu Ali’nin Cami’u’l Buhur der -Mecalis-i Sur 2775 beyitli eserinde bütün ihtişamıyla anlatılır.
ŞEHRENGİZLER
- İlk örnekleri 16 yy görülür
- Fars edebiyatında şehraşûb türündeki eserlerden hareketle türk edebiyatının ürettiği bir şiir türüdür.
- Şehrengizlerde bir şehrin güzellikleri övülür.
- Mesnevi nazım şeklinden farklı olarak tahmis nazım şekliye yazılanlar ise :
Cami’nin Manisa şehrengizi
Ravzi’nin Edincik şehrengizi
- Mesihi ve Zati’nin Edirne için yazdıkları şehrengizler bu türün ilk örnekleridir.
Manisali Cami’nin ve Derzizade Ulvi’nin : Manisa için yazdıkları
Lami Çelebi’nin Bursal şehrengizi
Vizeli Behişti’nin Bursa ya da Vize için yazdığı
Bursalı Rahmi’nin : Yenişehir şehrengizi
Gelibolulu Mustafa Ali’nin : Gelibolulu Şehrengizi türün 16 yy yazılmış örneklerindendir.
- Lami’nin Bursa Şehrengizi hem 16 yy hem de divan edebiyatında şehrengiz türü için farklı başarılı bir örnektir.
- Zaten sayıları elli civarında olan şehrengizlerden on adetten fazlası devletin birinci sınıf kültür merkezi olan İstanbul için kaleme alınmıştır.
- Bu yy lamii çelebiden başka İshak çelebi, Aşık çelebi, Halili ve Mani şehrengiz yazmışlardır.
- Bilindiği gibi Osmanlı padişahların mezarları sadece Bursa ve İstanbulda’dır
- Lami’nin Bursa Şehrengizi Edebiyat tarihi kadar sosyoloji, etnoloji gibi ilim dalarlıyla uğraşanlar hatta şehir tarihçilerini ve coğrafyacıları yakından ilgilendirecek kadar zengin malzeme ihtiva etmektedir.
HASBİHALLER VE SERGÜZEŞTLER
- Mesnevi tarzına en uygun konulardır.
- Hasb-i hal ve sergüzeşt konulu mesnevilerin başlıcaları şunlardır.
Ebkar-ı Efkar
- Molla Maşizade Fikri Dervişin yazdığı bu eser 1504 beyitten oluşmaktadır.
- Şairin Edirne ve İstanbul’da yaşadığı bir aşk hikayesini anlattığı bir eserdir.
Sergüzeştname/Halname-i Sevadi
- Şirvanlı Sevadi 1540 yılında yazdığı bu3118 beyitli mesnevisinde geçlik yıllarından yaşlılık çağına kadar yaşadığı çeşitli olayları nakleder.
Sergüzeştname-i Zaifi
- Zaifi’nin 1543 yılında yazdığı bir eserdir. Dört yaşından başlayarak yaşlılık yıllarına kadar geçen dönemi anlatır.
Hasbihal
- Safi; hasbihal’ini 1586 yılında yazar.
- Toplumsal aksaklıkları ve işini gereği gibi yapmayan kişilerin neden oldukları olumsuzlukları hiciveder
Nalan u handan
- Muyi’nin hasbihal tarzında yazmış olduğu bu mesnevi 1759 beyitten oluşmaktadır.
- Olay örgüsü bir rüya motifi ile başlar
Hecrname/hazanname
- Bursalı Celili 1509 yılında kaleme almıştır.
- Besmele açıklaması, peygamber ve döt halife övgüsüyle başlayan eser, Celili’nin kendisini kahramanı olduğu bir aşk hikayesiyle devam eder.
Mehekname
- Bursalı Celili’nin eseridir. 83 beyitlik bir eseridir.
- Altın, gümüş, mihenk arasında geçen bir hikayeyi konu edinir.
Sakinameler ve İşretnameler
- Mesnevi nazım şekli ve terkib-bend, terciben, kaside gibi nazım şekilleriye kaleme alınmıştır.
- Eğlence meclisine ait terminoloji ile yazılırlar.
- Anadolu sahasında türün ilk örneği, Edirneli Revani tarafından işretname adıyla verilmiştir.
- Bu yüzyılda
Hayreti: sakinamesi
Fuzuli : sakiname/ heft cam
Fevri : sahbaname
Taşlıcayı Yahya Bey : sakinamesi dönemin bu konuda azılmış önemli eserleri arasındadır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder