16 YY MESNEVİ
- Bu yy daha çok aşk, tasavvuf ve tarih konulu mesneviler kaleme alınmıştır
- Bu yy hamse sahibi şairlerin sayısı artmıştır.Hamse sahibi olan şairler
- Ahmed-i Rıdvan : Eserlerini 2 Beyazıt adına tertip etmiştir.divanın yanı sıra
- YY en dikkat çekiçi mesnevi şairi Taşlıcalı Yahya’dır. Mesnevi geleneği içinde özgün ve yerli konuları işleyerek üne kavuşmuştur. Hamsesi şu mesnevilerden oluşur.
- Bursalı Lami: Şairin iki hamse oluşturacak kadar yani ondan fazla mesnevisi vardır.
Lami çelebi Yusuf u Zeliha ve Leyla ile Mecnun gibi geleneksellemiş konularda mesnevi yazmamıştır Bundan dolayı da kaynaklar yeterince üzerinde durmamıştır.
- Gelibolulu Mustafa Ali:16 yy hamse sayılabilecek kadar çok mesnevi yazan şairlerindendir. Lami gibi o da mesnevilerinin çokluğundan dikkat çeker
- Şemsenttin- i Sivasi: mesnevilerinin tamamında dini-tasavvufi konuları ele almıştır.
- Busalı Celili:
16 Yy mesnevilerini dört başlık altında topyalabiliriz.
AŞK VE MACERA MESNEVİLERİ
- 16 yy mesnevileri çift kahramanlı aşk hikayeleri büyük yer tutar
- Bu tür mesnevilerin kahramanları kişiler olabileceği gibi kişileştirilmiş varlıklar da olabilir
- Şairler çeşitli temsil ve istiareler kullanarak( alegori ve metafor) eserlerini çok katmanlı bir anlamsal yapıya büründürmek isteyebilir
- Konuları kutsal metinlerden,çeşitli milletlere ait halk hikayelerinden ya da şehname’den seçilmiştir.
- Bazıları tasavvufi yorumlara imkan verebilecek niteliktedir.
- Aşk üzerine kurulmuş mesnevilerin başında konusunu kutsal metinlerden alan Yusuf u Züleyha gelir. Onun arıdından
- 16 yy yazılmış aşk mesnevileri şunlardır.
YUSUF U ZÜLEYHA
- Mesnevi tarzında en çok işlenen konudur.
- Bu ilginin yusuf ile Züleyha kıssasının kutsal kitaplarda yer almasının payı büyüktür.
- 16 yy bu konuyu
- Kemel Paşazade ve Yahya Bey’in mesnevileri daha çok beğenilmiştir.
- Kemal Paşazade’nin 7777 beyitten oluşan mesnevisi bu konuda yazılan mesnevilerin en ünlülerindendir.
- Yahya Beyin ömrünün sonlarında yazdığı ustalık dönemi ürünlerindendir.daha önce yazılmış olan Yusuf u Züleyha eserini okuyan şair bu eserlerden çok etkilenir ve içinde olayın geçtiği mekanı görme arzusu uyanır. Bu sebeple Mısır’a gider. Orada gördüğü güzellikler karşısında büyülenir ve bu hayranlık duygusunun etkisiyle Yusuf u Züleyha adlı eserini yazar. Yahya Bey bu konuyu oldukça başarılı bir biçimde işler. Özellikle aşk ve ihtiras sahnelerinde dikkate değer bi rsanatçılık örneği gösterir.
-
LEYLA VE MECNUN
- İlk kez genceli nizami tarafından mesnevi biçiminde farsça olarak işlenen bu eser Arapların sözlü geleneğinde yaşayan bir halk hikayesinden uyarlanmıştır.
- 16 yy bilinen ilk Leyla vü Mecnun mesnevisi Sinan Behişti tarafından 1506 yılında yazılmıştır.
- Bu konuyu işleyen şairler
- Azeri sahasında bu konuyu Fuzuli ve Hakiri işlemiştir. Fakat Fuzuli o kadar güzel işmiştir ki Leyla ile Mecnun denildiğinde ilk akla gelen odur.
- Fuzuli bu aşk hikayesini tasavvufi bir niteliğe büründürmüştür.Fuzuli’nin mef’ulü mefai’lün fe’ulün kalıbıyla yazdığı eser 3098 beyitlidir.
HÜSREV Ü ŞİRİN / FERHAD U ŞİRİN
- Bu konuyu bir aşk mesnevisi olarak işleyen Nizamidir.
- Şehnameden alıtıntı bir mesnevidir.
- Nizami’nin Hüsre ü Şirin’i İran edebiytanı olduğu kadar Türk edebiyatını da etkilemiştir.
- 16 yy bu konuyu ele alan 14 mesnevi kaleme alınmıştır.
- Bu aşk hikayesinin gelişiminde başka hiçbir mesnevide görülmeyen bir değişim söz konusudur. Hikayenin aslında erkek kahramanı Hüsrev’dir.
- Ahmed-i Rıdvan eserini yazarken Nizami ve Şeyhi’nin eserinden yararlanmıştır.
- Hatta mesnevi içindeki gazellerden çoğu ve terci-bent şeyhi’e naiziredir.
- Fars edebiyatında 14 yy şairlerinden Arifi’den ititbaren Türk edebiyatında ise Ali Şir Nevayi’den sonraa bazı mesnevilerde asıll hikayede yardımcı karakter olarak Ferhad hikayenin asıl kahramanı haline gelmiştir.
- 16 yy divan şairlerinden Harimi, Lami ve Şani Ali Şir Nevayi’yi dolayısıyla da Arifi ‘yi örnek alarak Ferhad’ı asıl kahraman olarak işlemiştir.
- Lami’nin 5095 beyitlik Ferhad ü şirin veya ferhadname isimleriyle bilinen mesnevisi Ali Şir Nevayi’nin aynı adlı eserinin çevirisi gibidir.
ŞEM Ü PERVANE
- Şem(mum) ile pervane(kelebek) hikayesi kitap düzeyinde ilk defa Fars şiirinde Ahli-i Şirazi tarafından işlenmiştir.
- Osmanlı şairlerinden Lami Çelebi ve Muidi yazmıştır.
- Zati’nin eserleri diğerlerinden daha fazla ilgi görmüştür.
GÜL Ü BÜLBÜL
- Bu mesnevinin en güzelini Kara Fazli yazmıştır.
- İznikli Bekayi’nin de Gül ü Bülbül mesnevisi vardır.
- Kara Fazli’nin mesnevi alegorik(temsili) bir eser niteliğindedir.
- İlk bakışta aşk hikayesini anlatır gibi görünene eser şairin mesnevinin sonunda hikayede kullandığı sembollerin karşılıklarını vermesiyle tasavvufi bir kimliğe bürünür
- Dönemin en önemli mesnevileri arasındadır.
- Fe’ilatün mefa’ilün fe’ilün kalıbıyla yazılmıştır.
- Eserin gerek şahış kadsoru gerekse mekanı divan şiirindeki bağ/bahçe imajının unsurlarıyla (gülşen, gül, bülbül, servi, yasemin, süsen, sünbül, lale, jale…) oluşturmuştur.
- Mesnevilerin kahramanları Rum ülkesinin padişahı bahar şah’ın oğlu Gül ile yine bir şehzade olan Bülbül’dür.
- Buna göre temsillemeler şöyledir.
VAMIK U AZRA
- 16 yy Manisali Cami ve Bursali Lami mesneviyi kaleme almıştır.
SALAMAN U ABSAL
- Lamin’in bu eseri, temelde Molla Cami’nin eserinden çeviridir.
- Aruzun fâ’ilatün fâ’ilatün Fâ’ilün kalıbıyla yazılmış 1903 beyitten oluşur.
- Konuda, Sihirle annesi olmayan bir çocuk olayı geçer
- Yunan kökenli bir aşk hikayesi konu edinilmiştir.
ŞAH U GEDA
- İlk defa Fars edebiyatında Halili tarafından mesnevi tarzında işlenmiştir.
- Türk edebiyatında Bursalı Rahmi ve Taşlıcalı Yahya şah u Geda adlı mesnevi yazmışlardır.
- Bursalı rahmi eseri aruzun Fe’ilatün mefâ’ilün fe’ilün kalıbıyla yazmıştır.
- Taşlıcalı Yahya şairlik kudreti, eserlerinde başarısı bir yana, onun asıl değerli hâle getiren yazdığı mesnevilerin özgünlüğüdür. O, klasik konularda yazdığı mesnevilerine bile bir özgünlük katabilmiştir. Bu mesnevisinde aruzun Fe’ilatün mefâ’ilün fe’ilün kalıbıyla yazmıştır. Yazmış olduğu mesnevide olay örgüsü istanbulda geçer.
CEMŞİD Ü HÜRŞİD
- Cin hükümdarı Fağfur’un oğlu cemşid ile Rum hükümdarı Kayseri’in kızı Hürşid arasında geçen aşk hikayesi üzerine kurulmuştur.
- 16 yy iki şaiir bu konuyu ele almıştır. Bunlar
- İlki Abdi’dir. İkincisi ise Hubbi Ayşe’dir.
VARKA VE GÜLŞAH
- Konusunu Arap edebiatından alan mesnevi halinde ilk olarak İran edebiyatında işlenmiştir. Gazneniler devrinde Ayyuki adlı bir şair tarafından kaleme alınmıştır
- Fars edebiyatında sürekli Ayyuki ile hatırlanmıştır.
- Türk edebiyatında ise ilk defa 14 yy Yusuf- ı Meddah tarafından mesnevi türünde işlendiği halde yaygınlaşmamıştır.
- 16 yy Defteremini Mustafa Çelebi’de varka ve gülşah mesnevisi yazmıştır.
- Konuda varka ve gülşahın dirilmesi için Hz. Muhammed (s.a.v) dua etmesiyle dirilmesi olayı vardır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder