UYGUR TÜRKÇESİ

UYGUR TÜRKÇESİNİN DİL ÖZELLİKLERİ

Gabain, Uygur metinlerini y ve n ağzı olmak üzere iki ağız grubuna ayırır. Köktürkçedeki ? (ny) sesini n'ye çeviren metinler n ağzını, y'ye çevirenler ise y ağzını  oluştururlar.   Mani  metinleri  çoğunlukla  n, Burkan metinleri ise y ağzını temsil eder. Köktürkçe ile  Uygurca arasında sesler, ekler  ve  söz  varlığı açısından fazla fark yoktur.

Ses Özellikleri

a.  Köktürkçenin  n'si   Manici  Uygur  metinleri  ile Köktürk harfli Uygur metinlerinde n, Burkancı Uygur metinlerinde ise y'dir.

Örn:

anıng  ~   anıg/ayıg (kötü)

kong   ~  kon/koy (koyun) vs.

b. Köktürkçede kelime içi ve kelime sonundaki b sesleri çoğunlukla w olmuştur.

Örn:

ebir- > ewir (çevirmek)

sebin- >  sewin- (sevinmek) vs.

Biçim Özellikleri

a. Köktürkçede sadece kişi, konçuy gibi insanla ilgili kelimelerde   kullanılan   +lAr   çokluk   eki,   Uygur Türkçesinde   her   türlü   isim,   sıfat   ve   zamirde kullanılabilir hale gelmiştir.

Örn:

bu-lar (bunlar), köl-ler (göller) vs.

b. Köktürkçede ilgi  hali eki  ünlülerden sonra +In, ünsüzlerden        sonra        ise        +nIn        biçimindeyken Uygurca'da her iki biçimde de +nIn biçimindedir.

Örn: tenriler- in   >  tenriler - nin vs.

c. Yükleme hali eki Köktürkçede de Uygurcada da üç türlüdür (+(X)g, +nI, +n), fakat Uygurcada bazen

+nI  ekinin  anılan  zamirler  dışında  da  kullanıldığı görülür.

Örn: tenri-ni, buz-nı vs.

ç. Köktürkçede bulunma hali eki +DA çıkma hali için de kullanılırdı. Uygurca'da ise çıkma halinin asıl eki +DIn'dır.

Örn: orunlık-tın (tahttan), töpü-din (tepeden) vs.

d. Uygurcada Köktürkçeden farklı olarak -yUK ekli görülen geçmiş zaman vardır.

Örn:  tüşe-yük   men  (düş   gördüm),  ba-yuk  sen (bağladın) vs.

e.   Köktürkçe'de   gelecek   zaman   -DAçI   eki   ile yapılırken Uygurcada -gAy ile yapılmaya başlandı.

Örn:  barma-gay  sen  (gitmeyeceksin),  bir-gey  biz (vereceğiz) vs.

f.    -sAr        eki Köktürkçede        zarf-fiil eki olarak kullanılırken Uygurcada bu ekten sonra şahıs zamirlerinin kullanılmasıyla şart kipi oluşmuştur.

Örn: bar-sar  men (gitsem), teg-ser siz (ulaşırsanız) vs.

Söz Varlığı

Morris  Swadesh  tarafından  yüz  temel  kelimenin karşılığı hazırlanmıştır.

Örn: 1. ad: ad/at | 2. ağaç: ıgaç/sögüt | 3. ağız: agız | 4. ateş/od: ot | 5. ayak: adak . gibi.

Köktürkçe  ile  Uygurcayı  birbirinden  ayıran  alan dindir. Uygurcada bulunan Mani ve Budist dinlerine ait olan kelimeler Köktürkçe'de yoktur. Sanskritçe, Çince, Soğdakça ve Toharcadan alıntılanan kelimeler  Türkçenin  yapısına  uydurulmuştur. 

Örn: Skr. jâtaka > Çatik veya Skr. Sûtra > Sudur vs. g