sözcükte anlam türleri

 SÖZCÜKTE ANLAM
                             SÖZCÜKTE ANLAM  ÖZELLİKLERİ

Temel Anlam: Bir sözcüğün zihinde uyandırdığı ilk anlama
Temel Anlam adı verilir. Sözlük anlamı da denir.
Örnek:
         Çocuk ağzını bir peçeteyle sildi.
      Kuru yapraklar teker teker dökülüyordu.
         Bütün gücüyle sırtına vurdu.

Yan Anlam: Bir sözcüğün temel anlama bağlı olarak kazandığı
yeni anlamlara Yan Anlam adı verilir.
Örnek:
          Mağaranın ağzını kayalarla kapattı.
          Üç çocuklu bir aileye bakıyordu.
          Dağın sırtına doğru çıktık.

Not: Bir sözcüğün temel ve yan anlamları o sözcüğün
Gerçek Anlamını verir.

Not: Bir sözcüğün temel anlamlarıyla yan anlamları
arasında bir anlam bağı bulunmalıdır.

Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük gerçek anlamı dışında kullanılmıştır?
A) Ortalık ağarırken ben ve arkadaşım yorgun adımlarla konaktan çıktık.
B) Bu sırada şişeyi devirmiş balık yağı da yere dökülmüştü.
C) Ordumuzun atılışına düşman, ancak iki gün dayandı.
D) Yapılan haksızlıklar karşısında iyice dolmuştu.
E) Kollarını, bacaklarını ovuyorlar, yüzüne tokat atıyorlardı.

Mecaz Anlam: Bir sözcüğün zamanla gerçek
anlamından uzaklaşarak kazandığı yeni anlamlara
“Mecaz Anlam” denir.
Mecaz anlamda kullanılan sözcükler genellikle “Soyut” anlam kazanır.
Örnek:
Evine bağlı bir adamdı. (Ev: Aile)
Dünya yeni bir ekonomik bunalımın eşiğindeydi. (Eşik: Başlangıç Noktası)
Güzel hayatımız bir göz açıp kapayışta eridi. (Erimek: Yok olmak, bitmek)

Alıştırma: Yüzmek sözcüğünü temel, yan ve mecaz anlamında kullanınız.
                 Ayak sözcüğünü temel, yan ve mecaz anlamında kullanınız.

Alıştırma yanıtı:
Buradaki küçük gölde çocuklar her sabah yüzerdi. (Temel anlam)
Toz içinde yüzen kitaplara yazık oluyordu. (Yan anlam)
Uzun zamandan beri borç içinde yüzüyordu. (Mecaz anlam)
Ayağım ağrıyor. (Temel anlam)
Masanın ayağı kırılmış. (Yan anlam)
Bırak bu ayakları. (Mecaz anlam)
Soru: Aşağıdakilerden hangisinde soğuk sözcüğü
          ötekilerden farklı bir anlamda kullanılmıştır?
A)   Soğuk havaya karşı hiç direnci yoktur.
B)    Arkadaşının böyle soğuk davranmasına çok üzülmüştü.
C)    Yaz kış soğuk suyla yıkanmayı alışkanlık haline getirmişti.
D)   Artık soğuk ve yağışlı günler başladı.
E)    Güneşli ama soğuk bir günde yola çıktılar.

Soru: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük
          mecaz anlamıyla kullanılmıştır?
A)   Gelecek hafta bugün yine buluşalım, dedi.
B)    Az önce beyaz bir at üstünde gelin göründü.
C)    Çocuğunu uyutmak için odaya götürdü.
D)   Bu boş sözleri dinlemekten bıkmıştı.
E)    Akrabalarını görmek için onlarla konuşmak istiyordu.
(1995-ÖSS)

Terim anlamlı Sözcükler: Bir sözcüğün bilim, sanat, spor ya da meslek
alanına özgü kavramları karşılığında kazandığı anlama “Terim Anlam” adı verilir.

Örnek:
Doğru haber veren gazeteler de var. (Gerçek anlam)
İki noktadan tek doğru geçer. (Terim anlam)

Olaya bir de şu açıdan bakalım. (Mecaz anlam)
İkizkenar üçgenin taban açıları eşittir. (Terim anlam)
Soru: “Nokta” sözcüğü aşağıdakilerden hangisinde terim
          anlam kazanmıştır?
A)   Bütün olacakları en ince noktasına kadar düşünmelisin.
B)    Noktadan sonra daima büyük harf kullanılır.
C)    Biraz da konunun o noktasına deyinelim.
D)   Hepsi bir noktada toplanıp harekete geçti.
E)    Söze nokta koyup toplantıyı bitirelim.