TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATINDA ÖYKÜ (AÖF 2.sınıf ders notu)

TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATINDA ÖYKÜ
*Anlatıda dramatik aksiyonu sağlayan  temel unsur,tematik güç ile karşı gücün karşılaşması ile ortaya çıkar.
*anlatıdaki bu güçler karşılaşması kişiler,kavramlar ve simgeler olmak üzere üç şekilde görünebilir.
* olay merkezli anlatılarda kişiler düzlemi öne çıkarken,karakter ve düşünce sentezleyici anlatılarda kavramlar ve simgeler öne çıkar.
*olayın akışı kişi ve durumları belirleyen temel unsurdur.
*ŞEYH GALİP- Hüsn-ü Aşk
 ORHAN PAMUK -Kara Kitap
 SABAHATTİN ALİ -SES (ÖYKÜ) 
*yukarıdaki eserler karakter ve düşünce sentezleyici bir anlatıdır.bu sebeple olaylar yön veren karakterin iç dünyasındaki
değişme gelişmedir.bu bakımdan anlatılarda daha çok kavramlar ve simgeler öne çıkar.

*HÜSN-Ü AŞK ta ''Buzdan bir kayıkla ateşten denizleri aşmak''(sembolik anlatım) diye anlatılan ve  hüsn,aşk,buzdan gemi,ateşten deniz gibi
ifadeler kavramsal ve simgesel düzlemde anlatının içeriğini belirleyen unsurlardır.
*eskinin uzun kış gecelrinde günlerce süren anlatıları(manas destanı,alpamış destanı,binbirgece masalları) zamanla yerini olay
merkezli kısa öykülere hatat çok kısa durum merkezli küçürek öykülere bırakmıştır.

*FERİT EDGÜ - ÖÇ (küçürek öykü)
*ilk dönemlerde öykü ve roman birbirnden ayrı değildir.hikaye kelimesi romanı da içine alıyordu
*modern öykücülüğe geçişte muhayelat-ı Aziz Efendi ,Musameretname,Kıssadan hisse gib anlatılar bir dönüm noktası sayılabilir.
*özellikle Giritli Aziz Efendi nin muhayelat-ı Aziz Efendi klasik öykü çizgisi içinde değişmenin İLK örneğidir
*farklı alfabelerle türkçe basılan ve bu geçişe örnek sayılabilcek diğer eserler:
*Akabı hikayesi-Varta paşa
*Hayat-ı dil- Hasan Tevfik Efendi
*Temaşa-i dünyave cefakar-ü cefakeş-Evengelinos
*Bu ilk anlatılar ve batıdan yapılan çevirilerden sonra Türkler de öykü yazmaya başlar.
*İLK öyküler AHMET MİTHAT EFENDİ tarafından yazılır.
*ilk öyküleri KISSADAN HİSSE adlı kitabında topladığı ezop ve fenelondan alınmış fıkralardan oluşur.Geleneğe bağlı bir yapıdadır.
*daha sonra 25 kitap içinde ,bir kısmı uyarlama bir kısmı telif olmak üzere otuz parçadan oluşan LETAİF- İ RİVAYAT serisinin
 ilk cildini yayımlar.
*EMİN NİHAT BEY in, MÜSAMERETNAME(gece sohbetleri) adlı 7 uzun öyküden oluşan eseri  eski ile yenin iç içe olduğu
 bir geçiş dönemi ürünüdür.
*bu dönemim diğer bir eseri anonim olan ''Aşıkla maşuk dürbünü ve her milletin güzeli ''adlı eserdir

MODERN TÜRK ÖYKÜCÜLÜĞÜNÜN ÖNCÜLERİ
- AHMET MİTHAT EFENDİ
- EMİN NİHAT
- RECAİZADE MAHMUT EKREM
- SAMİ PAŞAZEDE SEZAİ
- NEBİZADE NAZIM
- MEHMET CELAL
- MUSTAFA REŞİT
-  FATMA MAKBULE LEMAN

AHMET MİTHAT EFENDİ ve LETAİF-İ RİVAYAT
*Öykülerinde araya girip okuyucuyla diyalog kurması ve açıklama yapması (meddah anlayışı)
*Çerçeve öykü içinde bağımsız öyküler ..
*AHMET MİTHAT estetik ve sanat kaygısı yerine öğretici ve yararlı olmayı tercih etmiş
*Öyküyü bilgi aktarma aracı olarak görür.
*Ona göre insanlara önce kitap okuma zevki aşılanmalı.
*dünyadaki gelişmeler,yabancı ülke ve şehirler,fen ve teknoloji buluşları İLK olarak onun eserlerinde yer buluR

LETAİF- İ RİVAYAT SERİSİ 'NDE
*Halk öykücülüğünün iki önemli kolu olan AŞIK TARZI ve  MEDDAH TARZI  anlatım geleneğinden vazgeçmez.
*HACE-İ EVVEL ünvanıyla halka yakın durur.
*Göze değil kulağa hitap eder(sohbet eder gibi)
*Yerli hayatı konu edinir.Yerli hayattan yana yavır sergiler
*sosyal fayda amacı güder.
*Ana konuların yanında başka konularda işler
EVLİLİK KONULU ÖYKÜLER
*Gençlik
*teehhül
*gönül
*mihnetkeşan
*bir fitnekar
*nasip
*bekarlık sultanlık mı?
*bir tövbekar
*iki hud'ekar
AŞK KONULU ÖYKÜLER
*bir gerçek hikaye
* gönül
* gençlik
* bir tövbekar
* teehhül
* emanetçi sıtkı

* EĞİTİMİN ÖNEMİ ni konu alan -DİPLOMALI KIZ
*Kötü niyete bağlı anlış anlama - SUİZAN
*Konusu Fransa da geçen - KISMETİNDE OLANIN KAŞIĞINDA ÇIKAR ve ÇİFTE İNTİKAM
*AHMET MİTHAT'IN eserleri üzerine değerlendir me yapanlar
-fazıl gökçek
-orhan okay
-mustafa nihat özön
-yavuz demir
-mehmet kahraman

*yenileşme dönemi öykülerinin ortak özelliği:
gelenek-modernizm
doğu - batı çatışması
kır -şehir karşılaştırması
sosyal hayata dair problemler
* bu illk dönemin  öyküleri TİP çizer.
* öykü kişleri silik kişilerdir
*Ahlakçı anlayış içerir.

NEBİZADE NAZIM ve SAMİPAŞAZADE SEZAİ (öyküde ileri adım)

SAMİPAŞAZADE SEZAİ
*TÜRK  öykücülüğünün gelişiminde en önemli adım ve gelişme onlaral başlar.
*AHEMT MİTHAT ın aksine öyküleri sanat endişesi taşır ve bireysel konular ele alınır.
*ama asıl öykü servet-i fünün 'cuların kaleminde gelişir.(Halit ziya uşaklıgil öncülüğünde)
*modern hikayeye vücut veren ilk kişi Samipaşazade sezai 'dir
*anlattığı kişinin dış görünüş ve iç dünyasının çözümlemesini yapar.
*AHMET MİTHAT 'ın kurgulanmış kişilerinin yanında onun anlattığı kişiler hayatın içinde karşılığı olan canlı bireylerdir
*NAMIK KEMAL 'e dah yakın sanatlı bir uslüp sergiler.
*gündelik hayatın sıradanlığı vardır.
* öyküleri KÜÇÜK ŞEYLER ile anı ve makalelerinin yeraldığı RUMUZU'L EDEP te toplanmıştır
* S.P.SEZAİ nin ''küçük şeyler'' adlı kitabında yer alan  öyküleri modern anlamda kısa öykülerin abşalangıcı kabul edilir...
*Avrupai tarz küçük hikayenin İLK örneği kabul edilir
*eserleri romantizm ve reelizmin izlerini taşır.
*gözleme dayalı bir anlatım vardır.
*olaylarda ve kişilerde olaganüstülük yoktur.
*daha çok realist eserler veririken romatizme açıktır
* KÜÇÜK ŞEYLER düz yazıda EDEBİYAT-I CEDİDE yazarlarının klavuzu olur
*PANDOMİMA VE DÜĞÜN adlı eserinde romantizmle birlikte realist anlayıştan gelen etkiler görülür.
*KEDİLER eseri sıradan insanın öyüküsüdür ve realist bir etki görülür.

 NEBİZADE NAZIM

*üçüncü kuşağı oluşturan  ARA NESİL  mensuplarının kaleme aldığı türler arasında öykü de vardır

*bu kuşağın öncülerinden olan NEBİZADE NAZIM Hakikiyyun (realizm- naturalizm) savunanlar arasındadır
*batılıların NUVELLE dediği 8 uzun öykü yazar.
*Romantizm 'den sonra Realist - Naturalist anlayışa geçer.
*öne çıkan öyküleri
-KARABİBİK  :köy hayatı
-SEYYİE -İ TESAMÜH: basın hayatına eleştiri

*DİĞER ESERLERİ
-SEVDA
- HASBA
-ZAVALLI KIZ
-BİR HATIRA
-SEVDA
-ENGİNDE
*Gerçekçi köy edebiyatı için başlangıç  KARABİBİK
*KARABİBİK - Emil zola'nın TOPRAK eserinden esinlenerek yazdığı ifade edilir.
*Eserlerinde gözlem var
*olağanüstülük yok
*teze dayanamayn
* öykü kişilerinin ağız özelliği ile
*ansiklopedik ve öğretici anlayış yok

ÖYKÜDE AŞAM KAYDEDEMEYEN KÜÇÜK DENEMELER
*RECAİZADE MAHMUT EKREM
*MEHMET CELAL
*MUSATAFA REŞİT
*FATMA MAKBULE HANIM

RECAİZADE MAHMUT EKREM
**ÖYKÜLERİ:
-saime : çocuk sevgisi ve ve çocuğun yetiştirilmesi üzerine
- muhsin bey yahut şairliğin hazin bir tecellisi: romantik aşk
-şemsa:bir ailede evlatlık kalan kızın öyküsü
MUSTAFA REŞİT
*Romantik ve santimantal yapılı öyküler
*MEKTUP tekniğini kullanır
*Düzyazı şiire yaklaşan sanatlı söyleyiş
*Erkeğe kadından dah çok yer verir..
ÖYKÜLERİ:
-tezkir-i mazi
- bir çiçek demeti
- cüzdanımdan bir kaç yaprak
 MEHMET CELAL
*Aşk ve aile hayatını konu alır.
*Türk hikayeciliğinde çok önemli yeri olmamıştır.
  FATMA MAKBULE LEMAN
*Dönemin ilk kadın öykücülerinden
* öykülerini topladığı kitabı MA'KES-İ HAYAL
*Kadın ve kız çocukalrının eğitim ,aşk ve evliliğini konu alan öyküler
*AHMET MİTHAT gibi  eğitici ve öğretici anlayış sergiler.


NOT:Bu içerik http://www.kulturforum.biz/  ve  AÖF  Türk Dili ve Edebiyatı' nda okuyan öğrenciler   için yapmış olduğumuz bir özet çalışmadır.