AÖF ORHUN UYGUR TÜRKÇESİ DERS NOTLARI

Dünya üzerindeki dil sayısı;dil ve lehçe ayrımı yapılamadığı için kesin olarak bilinememektedir.Diller yapı ve köken bakımından incelenir:
YAPILARI BAKIMINDAN DİLLER 3'E AYILIR:
1)Yalınlayan(tek heceli)Diller:Çince,Vietnamca,Baskça2)Bağlantılı ve kaynaştıran diller (eklemeli):
-Bağlantılı Diller:Türkçe,Ural-Altay dilleri,bazı asya afrıka dilleri
-Kaynaştıran Diller:Kızıldereli dili,Gürcü,Eskimo dili3)Bükümlü(çekimli)diller:
-kök bükümlü diller:Arapça,Hami-sami dilleri
-Gövde bükümlü diller:İngilizce,Almanca gbi Hint-Avrupa dilleri

Günümüze kadar üzerinde en çok araştırma yapılan ve akrabalığı kesin olarak kanıtlanan dil ailesi Hint-Avrupa dil ailesidir.Ondan sonra Ural-Altay,Çin-Tibet,Hami-Sami aileleri gelir.
Bir dil ailesine giren diller arasında şu özelliklerin ortak olması beklenir:
-ses
-yapı
-sözlük
-cümle bilgisi




Ural Dilleri:
1)Fin-Ugor dilleri
*fince
*ugorca
*macarca
2)Samoyed dilleri

Altay Dilleri:
1)turkce
2)moğolca
3)mançu-tunguz
4)korece
5)japonca

1838 yılında bilgin Ferdinand Johann Wiedemann Ural-Altay dil ailesi üzerinde çalışmış ve bu dil ailesini Hint-Avrupa Dillerinden farklı özelliklerini 14 maddede toplamıştır:
1)Ural-Altay dillerinin en başta gelen özelliği ''ses uyumudur''.
2)Bu dillerin sözcüklerinde gramatikal cinsiyet yoktur.(Eril-dişil gibi)
3)Belirtme edadı işleviyle sözcüğün başına yazılan ulamalar yoktur.(the americas gibi)
4)Sözcük yapımı eklerledir.Bu aileye giren dillerin hepsı eklemeli dillerdir.
5)İsimlerin çekimlerinde iyelik ekleri kullanılır.(his father-babası)
6)Fiil şekilleri zengindir.
7)Hint-Avrupa dillerindeki ön ek yerine son ek vardır.
8)Sıfatlar isimlerden önce gelir.
9)Sayı sözlerinden sonra çokluk eki kullanılmaz.(üç silahşörler,kırk haramiler gibi tamlamalar istisnai örneklerdir.)
10)Karşılaştırma -den cıkma durumu ekı ıle yapılır.
11)Yardımcı fiil olarak i kullanılır.
12)Ural-Altay dillerinin çoğunda olumsuz hareket için ayrı bir fiil vardır.
13)Soru eki bulunmaktadır.
14)Bağlar yerine fiil şekilleri kullanılır.

Buna göre;Türk dilini dünya dillerinden ayırt eden bir özellik sayılan ses uyumu sadece Türkçe için değil;Türkçe'nin deiçinde yer aldığı dil ailesine bağlı diğer diller için de geçerli olduğu anlaşılmaktadır.



Ural-Altay dil ailesinin varlığı ,bugün için hala kesinleşmediğinden bir teori konumundadır.Bu alanda çalışan ilk kişi olarak İsveçli subay Philipp Johann Tabbert von Strahlenberg gösterilir.
Strahlenberg İsveç ile Rusya arasında gerçekleşen Poltava savaşında Rusya eline esir düşmüştür.Sürgünde bulunduğu yıllarda Rus Çarı'na takdim ettiği ''Sibirya ve Orta Asya '' haritası ile dikkat çekmiştir.Edindiği gözlemlere dayanarak hazırladığı ''Asya ve Avrupa'nın kuzey ve Doğu kısımları''kitabının 13.bölümünde Türklerden kalma mezar taşları ve yazıtlardan söz etmektedir.Bu yazıtlar yenisey yazıtları olarak tanınır.
*Yenisey yazıtları hakkında ilk bilgileri vermesi açısından Strahlenberg ve eseri önemlidir.
Strahlenberg'in eseri Messerschmidt'in notlarından önce yayınlandığı iin ona bu sıfatı kazandırmıştır.Halbuki Messerschmidt'in ''Sibirya boyunca keşif seyahati'' notlarında yenisey yazıtları hakkında ilk bilgiler verilmiştir.
Aslında Yenisey yazıtlarının varlığı 13.yy'dan beri bilinmekteydi.İlhanlı tarihçisi Alaüddin Ata Melik Cüveyni ''Tarih-i cihan-güşa'' adlı eserinde Orhun harflerıyle kayalara kazınmış Türk kitabelerinden bahseder.
İlk orhun abidesini Rus sefer heyetının basındakı Nikolay Mihayloviç Yadrintsev bulmuştur.Bulduğu yazılı taş Köktürk Prensi Köl Tigin adına dikilmiştir.Buna 1 km mesafede bulunan ikinci abide ise 2.Köktürk Devleti imparatoru Bilge Kağan adına dikilmiştir.
Tonyukuk abidesi ise 1897yılında Költigin ve Bilgekagan abidelerinin 360km doğusunda Yelizaventa Klements tarafından bulunmuştur.