Adların sonlarına gelerek diğer sözcüklere bağlarlar.
Cümle içindeki durumlarını belirten
Adlara cümlede görev veren veya anlamını türlü yönlerden belirginleştiren
HAL EKLERİ
YALIN
Adların hiçbir durum eki almamış biçimidir.
Adın ek almamış durumudur.
Örn:
Oda, ev, baba, sınıf, adam, düşünce, kitaplık…
Kullanımı: cümlede özne ve belirtisiz nesne olurlar.
Örn:
Çocuk, biraz koştuktan sonra durdu. (özne)
Evinde çiçek yetiştiriyor. (b.siz nesne)
YÖNELME (-E DURUMU)
Adın belirttiği kavrama yöneliş, dönme söz konusudur.
Genelde cümlede dolaylı tümleç olurlar.
Örn:
Sınıfa,okula, eve, yola…
Kullanımı: Cümlede belirttiği anlama göre D.T. veya B.T.
Örn:
Eve geldi. (yönelme-D.T.)
Bugün okula gidecek. (yönelme-D.T.)
Bugün yemek yemeye eve gidecek. (neden-B.T.)
Bu iş yarına kalır. (zaman-B.T.)
Annesini görmeye gitti. (neden-B.T.)
BELİRTME (YÜKLEME, -İ DURUMU)
Eylemden etkilenen varlığı bildirir.
Adı eyleme bağlar.
-i, -ı ve –u,-ü biçimindedir.
Örn:
Kitabı, evi. Okulu, çocuğu…
Kullanımı: Cümlede belirtili nesne görevini üstlenir.
Örn:
Üzümünü ye, bağını sorma.
Onun da evi var.
Uyarı: adın –i durumu, 3. tekil kişi iyelik eki –i ile karıştırılmamalıdır.
Örn:
Evi yandı. (iyelik) Evi gördü. (-i durumu)
BULUNMA (KALMA,-DE DURUMU)
Adları eylemlere bağlar.
Eylemin yapıldığı yeri bildirirler.
Örn.
Adamı sokakta öldürdü.
Bir varlığın kaldığı, bulunduğu yeri, kişiyi belirtir.
Örn:
Kitaplar sıranın gözünde kaldı. (bulunduğu yer)
Kalemim Ahmet’te duruyor. (bulunduğu kişi)
-de, -da, -te, -ta
Kullanımı: Sözcüğe D.T. , B.T. görevi verir.
Örn.
Okullar yine eylülde açılacak. (zaman-B.T.)
Balıklar gemide yerini aldı. (yer-D.T.)
Saat onda gelirim. (zaman-B.T.)
Sizinle Ankara’da tanışmıştık. (yer-D.T.)
Çamaşırları elde yıkıyormuş. (durum-(nasıl)-B.T.)
ÇIKMA (UZAKLAŞMA, AYRILMA , -DEN DURUMU)
Sözcüğe cümlede çıkma, kaynaklanma, uzaklaşma anlamları yükler.
Kullanımı: cümlede sözcüğe D.T.,B.T. görevini verir.
Örn:
Okuldan bugün ayrıldım. (nereden-D.T.)
Davet için hazırlıklar dünden başladı. (zaman-Z.T.)
Taze sebzeyi tarladan alacaksın. (nerden-D.T.)
Bebek gürültüden uyuyamadı. (neden-B.T.)
ÇOĞUL EKİ (-LAR, -LER)
Adları çoğul duruma getirirler.
Birden çok varlık anlatırlar.
Uyarı: yalnızca çoğul yapmaz, getirildikleri adlara değişik anlamlar katarlar.
Örn:
Aile anlamı: Ayşeler bize geldi.
Soy sop: Türkler buralara da sahiptir.
Abartma: Adamın dünyalar kadar malı vardı.
Benzerlik: Şanlı tarihimiz Fatihlerle doludur.
Saygı: Müdür beyler henüz gelmedi.
İYELİK EKLERİ (TAMLANAN):
Bir şeyin kime, neye ait olduğunu bildiren
Adları adlara bağlar.
Örn:
Baş-ı-m (1. tekil kişi iyelik) el-i-n (2. kişi tekil iyelik) kaş-ı (3. tekil kişi iyelik)
Kafa-mız (1. çoğul kişi iyelik) burun-u-nuz (2.çoğul kişi iyelik) göz-leri (3. çoğul kişi iyelik)
Uyarı:3. tekil kişi iyelik eki (-i), belirtme durumu eki (-i) ile karıştırılmamalı.
Örn:
Kitabı bana yararlı olmadı. (onun kitabı)
Kitabı verir misin? (neyi)
Bulmak için başına ONUN getirilir.
Uyarı: -ları, -leri ile çoğul eki birbirine karıştırılmamalıdır.
Örn:
Yavrular annelerini arıyorlardı.
İLGİ EKİ (TAMLAYAN--İN, -IN, -ÜN, -UN)
Bir adı diğerine bağlar.
Belirtili ad tamlaması kurar.
Örn:
Bahçe-n-in kapısı oda-n-ın penceresi
On-un gibisi az bulunur.
Bunlar-ın hepsi sen-in olsun.
Senin evin nerede?
EŞİTLİK (-CE, -CA; -ÇE, -ÇA)
Adlara cümlede değişik anlamlar yükler.
Örn:
Pikniğe ailece gittik. (birliktelik)
Yıllarca onun yolunu gözledik. (çokluk)
Bu konu bence böyle anlatılmalı. (-e görelik)
Çocukça davranma. (benzerlik, gibilik)
Boyca bizden uzundu. (bakımından)
|
|
|
|
|
|
|
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder