BASİT, TÜREMİŞ, BİRLEŞİK SÖZCÜKLER İLE İLGİLİ KONU ANLATIM

Basit, türemiş, bileşik sözcüklerinin ortaya çıkmasının nedeni anlatma endişesidir.

    BASİT (YALIN) (KÖK)
Yapım eki almamış olan sözcükler

Uyarı: çekim ekleri yeni sözcükler yapmadıkları için basit sözcükler çekim eki alsalar da kök durumundadırlar.
    Örn:
                Ses          ,     ses – i – miz - i
                    a (kök)          a  ç.e    ç.e.   ç.e
yer, gök, su v.b. (basit ad)
güzel, sert v.b.  (basit sıfat)
dal-,gör- v.b.     (yalın eylem)

Uyarı: “ikili kök / ortak kök”, hem ad kökü hem de eylem kökü olarak kullanılabilen köklerdir:
    Örn:
                “boya” ad kökü olduğu gibi “boya-” eylem köküdür.
                “acı” ad kökü olduğu gibi “acı-” eylem köküdür.
                Sabahtan beri dolaşmaktan ayaklarım ağrıdı.
                Gençler köy meydanında neşeyle güreşti.
    Açıkta kalan süt ekşimişti.
                Koca evi, bir günde boyadılar.
Ancak, hem isim hem de fiil olarak kullanılan “yaz, yüz, yol” gibi sözcükler ikili kök değil “sesteş” tir.

    TÜREMİŞ (GÖVDE)
Yapım eki almış sözcük
Yapım eki olarak yeni anlam kazanmış sözcük
Gövde kökle ilgili; ancak karışladığı varlık yönünden farklıdır.
    Örn:
                Uyku,boşluk, kalemlik, yolcu …(türemiş ad)
                Olgunlaş-, oyna-, gülüş-  …   (türemiş eylem)
                Yaylı, sulu, …          (türemiş sıfat)

    BİRLEŞİK
Birden çok sözcüğün aralarına bir ek veya sözcük germeyecek biçimde birleşmesi
Anlamca değişikliğe uğrarlar.
    Örn:
                Galatasaray, Fenerbahçe, Beşiktaş, cumartesi, Yeşilırmak, (birleşik ad)

                Açıkgöz, vurdumduymaz, uzun boylu adam, geniş bahçeli ev, boyu uzun adam (birleşik sıfat)

                Konuşabilir, gelivermiş, bakakaldı, öleyazdım, yardım edelim, hasta olursun, gözden geçir, baş vurmuş (birleşik eylem)