TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATINDA ELEŞTİRİ, EDEBİYAT TARİHİ(AÖF Türk Dili ve Edebiyatı 2.sınıf ders notu)

TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATINDA ELEŞTİRİ, EDEBİYAT TARİHİ
  EDEBİYAT KURAMI ,MAKALE VE DENEME
*türkçe de tür olarak edebiyat eleştirisi ,makale ve denemenin yenileşme dönemiyle
hayatımıza girdiği söylenebilir
*bu üç türün belirleyici özelliği daha çok gazete ve dergilerde yayımlanan
 yazı türü olmasıdır.
*Türk edebiyatı   eleştiri ve edebiyat kuramı alanın da gelişme gösterememiştir.
*Şuara tezkirelerinde edebiyat eleştirisi yer almış olsa da klasik türk edebiyatında
 eleştiri bir tür olarak  gelişme gösterememiştir.
*eleştirinin gelişme gösterdiği dönem tanzimattan sonradır.
*ŞİNASİ,ZİYA PAŞA,NAMIK KEMAL VE AHMET MİTHAT EFENDİ ile
eleştiri  de sosyal fayda amacına hizmet eden  bir misyon halini alır
*bu dönemde eleştiri eskiyi yıkmak yerine yeniyi yerleştirmek amacını güder.
*servet-i fünun a kdar süren eski- yeni kavgasında yenilikçiler servet-i funun
hareketiyle kesin başarıya ulaşmış olur.
*tanzimat sonrasında edebiyat kuramı alanında  çalışamalr olur ancak
eleştiri kadar gelişme gösteremez.
EDEBİYAT KURAMI ALANINDA:
-RECAİZADE MAHMUT EKREM in Talim-i Edebiyat
- CEVDET PAŞA 'nın Belagat-ı Osmaniye

kitapları kuramsal(teorik) anlamda öne çıkan çalışmalardır
*ŞİNASİ'nin Tercüman-ı ahval ' de yayyımlanmak üzere kaleme aldığı MUKADDİME si
eski zihniyeti eleştiri yanında sosyal fayda amacı güder.
*bu dönemde İLK ELEŞTİREL TARTışma - RUZNAME - İ CERİDE-İ HAVADİS
ile TASVİR-İ EFKAR arasında DİL üzerine gelişir.
*Bu anlamda batılı tarzda eleştirinin İLK örneğini ŞİNASİ vermiştir.
*ayrıca ŞİNASİ ''Edebiyat'' ile'' edep'' arasındaki ilişkiye dikkat çeker.
*Türk edebiyatının gerçek anlamda ilk eleştirmeni ve teorisyeni NAMIK KEMALdir (BİLGE ERCİLASUN)
1.TAHRİB-İ HARABAT
2.BAHAR-I DANİŞ
3.İRFAN PAŞA YA MEKTUP
4.İNTİBAH MUKADDİMESİ
5.TALİM-İ EDEBİYATA DAİR RİSALE
*NAMIK KEMAL in klasik edebiyat karşı eleştiri şu DÖRT konu üzerinedir
-DİL : fars dilinin etkisiyle yapma ve halkın anlayamadığı  bir dil
-HAYAL SİSTEMİ: akla, mantığa ve gerçeğe uymayan
-EDEBİ SANATLAR:arap belegati ve edebi sanatlarda başarılı olamamışlar
mübalağa ile mecaza fazla yer verildiği için gerçekten uzak.
-SOSYAL FAYDA:inasnı terbiye ve ilim yönünde geliştimekten çok ahlaki bozucu
örnekler içerir.
*NAMIK KEMAL ve ŞİNASİ 'nin  yeni edebiyat anlayışı:
1.sosyal fayda düşüncesi
2.edebiyatın hakiakte,tabiata ev akla uygunluğu

*NAMIK KEMAL'de dilin önemi ,halka hitap etme ve yararlı olma düşüncesi hakimdir.
*NAMIK KEMAL'e GÖRE EDEBİYAT şöyle olmalıdır.:
*Teati-i efkara vasıta(düşücelerin alışverişine araç)
*Mürebbbi-i ruh(ruh eğitimi)
*Müzekki-iefkar(düşünceyi temizleyen)
* Şive-i lisan a uyulmalıdır.anlamsız, tatsız söz sanatları tek edilmelidir.
*insanın doğasının tahlil etmelidir
*okunabilir olmalı ve halkı aydınlatmalıdır..
*NAMIK KEMAL in eserlerini değerlemdirdiği sanatkarlar şunlardır:
AKİF PAŞA
ŞİNASİ
AHMET MİTHAT
AHMET VEFİK PAŞA
ZİYA PAŞA
RECAİZADE MAHMUT EKREM
ABDÜLHAK HAMİD
*bu eserleri değerlendiriken eski- yeni açısından değerlendirmiş.
*NAMIK KEMAL den sonra diğer bir isim ise ZİYA PAŞA dır
*HÜRRİYET gazetesinde yayımladığı ŞİİR VE İNŞA makalesi ile kaleme aldığı
HARABAT MUKADDİMESİ nde türk edebiyatı hakkındaki görüşlerini ortaya koyar
*ŞİİR VE İNŞA makAlesinde ''Osmanlıların şiirleri acaba nedir?'' diye sorar
*ŞİİR VE İNŞA dan 6 yıl sonra yazdığı HARaBAT MUKADDİMESİ nde
klasik şiiri yüceltirken halk şiirini küçümser
*ZİYA PAŞA şairlik için birinci ,yeteneğin olması gerektiğini ikinci
olarak da bilim ve fazilet tahsil etmeyi gösterir.ayrıca şairlik için avrupa
dili öğrenmeyi de şart koşar
İKİNCİ KUŞAK ELEŞTİRİ,EDEBİYAT TARİHİ VE KURAMI
*RECAİZADE MAHMUT EKREM:
Talim-i edebiyat
zemezeme mukaddimesi
Takrir-i Elhan
*R.M.EKREM e göre edebiyatta esas olan düşünce ,duygu ve hayal bakımından
estetiği ortaya çıkarmaktır .''edebiyatta mantık iltizam olunmaz''
*R.M.EKREM egöre güzellik aynı zamanda düşündürücüdür.güzel olan herşey
şiirin konusudur
*bu dönemde eski-yeni tartışmasının yanı sıra belagat-retorik tartışmaları yaşanmıştır
*ayrıca edebi akımlar ve kafiye üzerine de tartışmalar yaşanır.
* O edebi eserde üç tür güzellik arar;düşünsel,duygusal,hayali
*her şiirin ölçülü ve kafiyeli olması gerekmez (mensur şiir)
MUALLLİM NACİ:
* R.M EKREM in ZEMZEME sine karşı DEMDEME adlı eleştiri kitabını yazar
MİZANCI MURAT
* O sanat ve debiayt admı olmaktan çok gezeteci ve politikacı kimliği ile yer alır

ARA NESİL ELEŞTİRİ,EDEBİYAT TARİHİ VE KURAMI
*EDEBİYAT TARİHİ ismini taşıyan ilk eser bu dönemde kaleme alınır.
*ABDÜLHALİM MEMDUH
*HALİD ZİYA
*BEŞİR FUAT
*MENEMENLİZADE TAHİR
*NABİZADE NAZIM
*İSMAİL SAFA
*TÜRK EDEBİYATI TARİHİ adını İLK defa ABDÜLAHLİM MEDUH un
TARİH-İ EDEBİYAT-I OSMANİYE adlı eserinde görüyoruz.
*Bu eser tezkireden edebiyat tarihine geçişte İLK ADIM olarak kabul edilir
*HALİD ZİYA UŞAKLIGİL in HİKAYE kitabı Türk edebiyatında kendi alanında İLK eserdir.
*bu eser birkaç yönden önem taşır:
1.batıdaki belli başlı eserleri tanıtması
2.tarihle kurmaca arsındaki farkı belirtmesi
3.romantizm ve realizm gibi modern akımlar hakkında bilgi vermesi
* NABİZADE NAZIM eserlerinde öykü ve roman kavramı üzerine durur
*ara nesil döenminde de orta yolda buluşan ılımlılarla birlikte ikilik sürer.
* BEŞİR FUAT İLE MELEMENLİZADE MEHMET TAHİR arsında gerçekleşen
hayalliyyun-hakkiyyun tartışması başlar
*BEŞİR FUAT 'IN Türk edebiyatında İLK eleştirili monografi olan VİCTOR HUGO
eseri münasebetiyle başlar bu tartışma.
*BEŞİR FUAT fen bilileri ile sant eserlerini karşı karşıya getirmiştir
*HASAN ASAF adlı bir genç kafiyelendirme anlayışı üzerine İLK  '' Burhan-ı kudret ''şiirindeki
 ABES ile MUKTEBES Kelimeleri üzerine durur.

MAKALE.
*Gazete ve dergi yazısıdır.
*makalelerin yazılabilmesi  için öncelikle  gazete ve dergilerin yayın hayatına girebilmesi
lazımdır.
*bu anlamda ŞİNASİ VE NAMIK KEMAL İ takip eden diğer isimler.
R.M.EKREM
AHMET MİTHAT EFENDİ
ŞEMSETTİN SAMİ
daha sonra;
MİZANCI MURAT
ALİ KEMAL
İSMAİL SAFA
*NAMIK KEMAL'in:Tasvri-i efkar,ibret ,hürriyet ve mecmua-i ebuzziya adlı gazetelerde

yayınlanan makaleleri şöyledir.:
*lisanı osmaninin edebiyatı hakkında bazı mülahazatı şamildir(tasvri-i efkar)
*şark meselesi(tasvri-i efkar)
*imla (ibret)
*tiyatro(ibret)
*ŞEMSETTİN SAMİ'nin LİSAN-İ TÜRKİ OSMANİ : Türk dili konusuna bilimsel yaklaşım
*ALİ KEMAL in PARİS MUSAHABELERİ ve SORBON DAÜLFÜNUNUN DA EDEBİYAT- HAKİKİYE DERSLERİ
* Tanzimat yıllarında makale şinasinin öncülüğünde başlar


  DENEME
*Fransıca karşılığı ESSAİ dir
*yazarın serbestçe seçtiği konu hakkında yargılara gitmeden kişisel düşünce
ve görüşlerini ortaya koyduğu kısa yazılardır.
*soyut konular üzerine yazılmalarıyla fıkralardan, ileri sürülen düşünceleri
ıspata gerek duymamaları yönünde makale den ayrılırlar.
*deneme canlı bir dil ve kuvvetli mantık örgüsü ister.
*yenileşme döneminde ''tecrübe-i kalmiye'' ve ''muhasebe'' genel başlığı
altında yazılan yazıları türn gelişmemiş İLK örnekleri olartak kabul edebiliriz
*yenileşmenin birinci kuşağı olan ŞİNASİ-NAMIK KEMAL-ZİYA PAŞA -AHMET MİTHAT EFENDİ 'de
çeşitli düzyazı örnekelri bulunmakla birlikte batılı anlamad deneme bilici ile yazılmış
düz yazı örneklerine rastlanmaz..

NOT:Bu içerik http://www.kulturforum.biz/  ve  AÖF  Türk Dili ve Edebiyatı' nda okuyan öğrenciler   için yapmış olduğumuz bir özet çalışmadır.