HALK EDEBİYATI(AÖF 1.SINIF DERS NOTU)

HALK EDEBİYATINA GİRİŞ
KÜLTÜR VE İLETİŞİM
KÜLTÜR:İNSAN TARAFINDAN MEYDANA GETİRİLEREK GEÇMİŞTEN BU GÜNE DOĞAYA EKLENMİŞ YARATMALAR VE DONATMALAR BÜTÜNÜDÜR.KÜLTÜR BİR BİLGİ,DUYGU VE DÜŞÜNCE BİRKTİRME ETKİNLİĞİDİR.
İŞLETİŞİM:DUYGU,DÜŞÜNCE VE BECERİLERİN AKTARILMA SÜRECİDİR.
** söze dayalı biriktirme olmasaydı kültür ve uygarlık oluşmazdı.
** duygu,düşünce,tecrübe ve becerilerin şiir şeklinde söylenmesiyle''sözlü saklama'',''sözlü edebiyat'',''halk edebiyatı'' doğmuştur.
** yazı,matbaa,elektronik aletler kulllanmadan yüz yüze ,sese ve söze dayalı kurulan iletişim ortmaına SÖZLÜ KÜLTÜR ORTAMI denir.
SÖZLÜ KÜLTÜR ORTAMI ikiye ayrılır
1.birincil sözlü kültür ortamı:bilgi duygu düşünce ve becerileri saklamak için kendinin ve muhataplarının hafızalarından başak kayıt teknolojisinin olmadığı ortam..
2.ikincil sözlü kültür ortamı:bilgi duygu düşünce ve becerilerin yazı ve elektron,ik kayıt imkanlarıyla depolanabildiği ve saklanabildiği ortam..
KÜLTÜR FARKLILIKLARININ DOĞURDUĞU TABAKALAŞMA
1.YÜKSEK KÜLTÜR:bilimsel bilgiye dayalı(nesnel,eleştiriye açık,tutarlı) ve ona dayalı yaşantıların oluşturduğu kültürel tabakadır.
2.HALK KÜLTÜRÜ:halk bilimi veaya gündelik bilgiye dayalı(duyum veya lagıya dayanan,deneme-yanılma ile elde edilen sezgisel ve deneyimsel) ve ona dayalı yaşantıların oluşturduğu külütr tabakasıdır.
*halk edebiyatı adı verilen sözlü edebiyat tür ve şekilleri;MİT,DESTAN,ATASÖZÜ,MASAL,TEKERLEME,FIKRA,NİNİ..
* halk edebiyatı çalışmaları türkiye de ;ZİYA GÖKALP,RIZA TEVFİK BÖLÜKBAŞI,MEHMET FUAT KÖPRÜLÜ gibi türkçülük akımı öncüleri tarfında ''halka doğru'' parolasıyla çıkarılmıştır.
** halkbilimi diğer adıyla FOLKLOR terimiilk kez 1846 yılında ingiliz william john thoms tarfından kullanılmıştır.
** halk bilimin değerini ve önemi ilk kavrayan ZİYA GÖKALP tir.FOLKLOR yerine HALKIYAT terimini kullanmıştır..
** halk bilimi konusunda akedemik olarak eğitim veren ve yayın yapan ilk kuruluş MEHMET FUAT KÖPRÜLÜ tarfaından kurulan TÜRKİYAT ENSTİTÜSÜDÜR.
**türk halkedebiyatını araştırma incelemede yöntem üzerinde duran iil bilgin MEHMET FUAT KÖPRÜLÜ dür.Aşık Edebiyatı üzerine Türkiye de ilk araştırmayı yapan kişidir.Tekke ve tasavvuf halk Edebiyatını da kurup şekillendirmişitr.
**Türk Halk Edebiyatını bir araştırma ve inceleme alanı olarak ortaya çıkışı 20 yy ve özellikle cumhuriyet dönemidir.
**
　
TÜRK HALK EDEBİYATI 3 BÖLÜMDEN OLUŞUR
1.Anonim halk edebiyatı
2.Tekke ve tasavvuf edebiyatı
3.Aşık tarzı halk edebiyatı
　
TÜRK HALK EDEBİYATININ TEMEL UNSURLARI
1.Hece vezni,kafiye düzeni,nazım birimi olarak dörtlüklere dayalı türleri (koşma,mani)açısından müşterektir
2.Şiirler çoğu kez müzik aletinin eşliğinde söylenir.
3.Halk şiiri icrasında diyaloglara yer verilir..
4.Eserler doğaçlama yaratılmış..yazıya geçirilmeyerek sözlü gelenekte muhafaza edildiği için yeni unsurlarla zenginleşmiştir.
5.Türk halk edebiyatı ürünleri sözlü olma, geleneğe bağlı ,çeşitlenmiş ve sözlü kültür ortamında anonimleşmiş ve kalıplaşmış eserlerdir
HALK EDEBİYATININ YAZILI KAYNAKLARI
*ÇİN YILLIKLARI
*GÖKTÜRK ABİDELERİ
*ESKİ UYGUR METİNLERİ
*KUTADGU BİLİG
*DİVANU LÜGATİT TURK
*TABETÜL HAKAYIK
*DİVANI HİKMET
*CODEX COMENİCUS
*DEDE KOKUT KİTABI
*TARİH KİTAPLARI
*ATASÖZÜ KİTAPLARI
*MASAL KİTAPLARI
*OSMANLI VE CUMHURİYET YILLIKLARI
*FIKRA KİTAPLARI
*MENAKIP-NAMELER
*ŞAİR-NAMELER
*DESTAN KİTAPLARI
*SEYAHATNAMELER
*DİVAN ED. ESERLERİ
*GÜNLÜK GAZETELER
*CÖNKLER VE MECMUALAR
** türk halk edebiyatınınen önemli yazılı kaynakları cönkler ve mecmualardır.
SÖZLÜ KAYNAKLARDAN HALK EDEBİYATI DERLEME YÖNTEMLERİ
**ALAN ARAŞTIRMASI
*gözlem yöntemi
-katılımlı gözlem
-katılımsız gözlem
*anket yöntemi
*görüşme yöntemi
*buldurmaca listesi yöntemi
HALK ŞİİRİNDE ÖLÇÜ VE DURAK
*Türk halk şiirinde en çok kullanılan ölçü hece ölçüsüdür.
*Halk Edebiyatında hece ölçüsünün özellikle 7 li 8 li ve11 li kalıpları çok kullanılmıştır.
HALK ŞİİRİNDE KAFİYE VE REDİF
1)YARIM KAFİYE:benzerliği daha çok bir tek sessiz harfe dayanan kafiyeler, yarım kafiyedir.
2)TAM KAFİYE:ses benzerlikleri çoğunlukla bir sessiz ve bir sesli harfe dayanan kafiyelerdir.,,
3)ZENGİN KAFİYE:mısra sonlarında redif dışında üç veya daha fazla sesin benzeşmesine denir.
4)TUNÇ KAFİYE:kafiyeyi oluşturan ses benzeşmelerinin üçten fazla olması halinde ,kafiye olan kelimeleren birinin diğerinin sonunda aynen tekrar edilmesiyle oluşan kafiyedir.
5)CİNASLI KAFİYE:sesçe aynı anlamca farklı kelime grubuyla yapılan kafiyelerdir.
DİĞER KAFİYE ÇEŞİTLERİ
1)ANA KAFİYE(AYAK):bir halk şiirinin bütün dörtlüklerinde bir plan dahilinde tekrarlanan kafiyelerdir
2)İÇ KAFİYE:mısra içinde uygun yerlerde kafiye bulunmasına denir.içerisinde iç kafiye bulunan şiire ''MUSAMMAT'' adı verilir.
KAFİYE ÖRGÜSÜNE GÖRE;
3)DÜZ KAFİYE:''a a a b'' şeklinde sıralanmış dizelerde görülen kafiye örgüsüdür..kafiyenin yarım ,tam veya zengin olması önemli değildir..
4)ÇAPRAZ KAFİYE: '' a b a b'' şeklinde sıralanmış dizelerde görülen kafiye örgüsüdür.yine kafiyenin yarım tamveya zengin olması farketmez.
REDİF:şiirde kafiye kelimesinden sonra gelen ,anlam ve görevi aynı olan ek ve kelimere redif denir.
türk halk şiirinde 3 çeşit redif vardır;
1)EK REDİF:sadece ekten ibaret olan rediftir.
2)KELİME REDİF: bir kelimeden ibaret rediflerdir.
3)EK VE KELİME REDİF:bir dizenin sonunda hem ek hem de kelime redif bulunmasıdır.
HALK ŞİİRİNDE HECELİ NAZIM ŞEKİLLERİ
**halk şiirinde nazım şeklini dış yapı özellikleri belirler.halk şiirinin dış yapı özellikleri;
* nazım birimi
*nazım hacmi
*nazım kafiye örgüsü(uyak düzeni)
a.mani tipi kafiye örgüsü:aaba
b.koşma tipi kafiye örgüsü:bu kafiye tipinin sadece ilk dörtlüğü değişen 4 kafiyeleniş çeşidi vardır;
1. aaab,cccb,dddb
2.abab,cccb,dddb
3.abxb,dddb,eeeb
4.aaaa,bbba,ccca
　
**Türk halk şliirinin heceli ürünlerinde kullanılan 3 nazım şekli vardır.;
1.mani:7 li ve 8 li hece kalıplarıyla yazılan
2.koşma:8 li ve 11 li hece kalıplarıyla yazılan
**YAPILARINA GÖRE KOŞMA ÇEŞİTLERİ
a.asıl koşma
b.koşma şarkı
c.musammat koşma
d.dedim dedi li Koşma
e.tecnis koşma
f.zincirleme koşma
g.ayaklı koşma
h.yedekli koşma
j.zincirbent ayaklı koşma
k.musammat ayaklı koşma
l.musammat zincirbent koşma
m.musammat zincribent ayaklı koşma
3.Destan:En az beş dörtlükten başlayıp sınırsız dörtlük sayısına sahip koşma tipi kafiye örgülerinden herhangi birisi kullanılan nazım şeklidir
**HALK ŞİİRİNDE NAZIM TÜRÜNÜ BELİRLEMEDE KULLANILAN HUSUSLAR
1.İİRİN KONUSU
2.ŞAİRİN ANLATIM TUTUMU
a.güldürmeye eğlendirmeye yönelik anlatım tutumu
b.övmeye yönelik
c.yermeye yönelik
d.şikayet etmeye yönelik
e.öğüt vermeye yönelik
f.bilglendirmeye yönelil
g.yas tutmaya yönelik
h.hüner göstermeye
3.ŞİİRİN EZGİSİ
4.NAZIM ŞEKLİ
5.NAZIM TÜRLERİ
**KONULARINA GÖRE KOŞMA TÜRLERİ
1.GÜZELLEME
2.KOÇAKLAMA
3.TAŞLAMA
4.AĞIT
5.VARSAĞI
6.SEMAİ
7.DESTAN
**HALK ŞİİRİNDE KULLANILAN ARUZLU TÜRLER
1.DİVAN: failatün failatün falatün failün
bentlerindeki mısra sayısına göre ad alan divanın;GAZEL,MURABBA,MUHAMMES,MÜSEDDES ,MUSAMMAT VE AYAKLI DİVAN denilen şekilleri vardır
2.SELİS: feilatün feilatün feilatün feilün
3.SEMAİ: mefailün mefailün mefailün mafilün
4.KALENDERİ:
5.SATRANÇ:
6.VEZN-İ AHER: iç kafiyesi olan vezn-i aherde her mısra,ilk üçü kendi içide kafiyeli 4 eşit parçaya bölünür.
HALK EDBİYATINDA KONUŞMALIK TÜRLER
1.ATASÖZLERİ
2.DEYİMLER
3.BİLMECELER
*mensur bilmeceler
*manzum bilmeceler
4.TEKERLEMELER
*masal tekerlemeleri
*oyun tekerlemeleri
*tören tekerlemeleri
*aşıkların söyledikleri tekerlemeli şiirler
*kargöz-hacivat tekerlemeleri
*yanıltmacalar
5.ALKIŞLAR(DUA)-KARGIŞLAR(BEDDUA)
MENSUR:nesir olarak söylenmiş şey
MANZUM:şiir olarak söylenmiş şey
　
HALK EDEBİYATINDA SÖYLEMELİK TÜRLER
1.TÜRKÜLER
2.NİNNİLER
3.AĞITLAR
4.MANİLER