1)HÜMANİZM:Hümanizm batı toplumlarının içinde yaşadıkları dünyaya karşı 14. yy dan itibaren etpki olarak ortaya çıkan yeni bir felsefedir.bu felsefenin hayatın değişik alanlarına somut yansıması olan rönesans ve Rönesans ın dini cephesini oluştutran reform hareketi arasında çok yakın ve çoğu zaman iç içe geçmiş bir ilişki vardır.
RÖNESANS:Bu felsefenin ışığında oluşan yeni bir kültür ve medeniyet sentezidir.
REFORM:bu kültür ve medeniyet sentezinin dini cephesini oluşturan bir olgudur.
***hümanizm ve rönesans 14 yy başlarında italya da görülmeya başladı.asıl gücüne 15 yy da kavuştu ve 16 yy sonuna kadar devam etti.
***Hümanizm,rönesans ve reformun temelini ilkçağ felsefesi ve felsefecileri oluşturur.
***rönesansın ilk müjdecileri;
*dante
*petrarca
*boccacio
***reform harteketini başlatan kişi; MARTİN LUTHER dir.luther in düşünceleri isveçli din admı huldreich ve franszı din adamı calvin tarfından sistemleştirildi ve protestanlık adını alan bir mezhep haline dönüştü.
HÜMANİZM,RÖNESANS VE REFORMUN DOĞUP GELİŞMESİNE ETKİ EDEN ETMENLER
1)grek- latin kültür,medniyet ve inaçlarılaolan bağları büyük ölçüde koparmış ,tamamıyle hristiyan skolastık düşünce ortamının içinde yaşamak
2)kalablaıkların bir avuç aritokrat ve ruhban sınıfı tarafından yönetilmesi
3)eski yuna ve latin edebiyatına ait eserler kaybolmuştu
4)hür düşünceye hayat hakkı yoktu
5)latince dili ve eğitimi yaygınlaştı,eski gerk ve katin esrlerine dönüş başladı
6)matbaanın icadı ile kitap ve okuyucu sayısın artması
7)bilgi ve düşüncenin daha geniş kitlelelre yayılması
8)katolik mezhebine karşı protestan mezhebin ortaya çıkması
9)topun icadıyla derbeyliklerin yıkılması ve yeni bir sosyal yapının oluşaması
10)haçlı seferleri ve islam medeniyet ve düşüncesinin tanınması
11)maddi refahın arması veburjuva sınınfının ortaya çıkması
12)avrupa milletlerine ait dillerin gelişmesi
HÜMANİZMİN TEMELİNDEKİ 4 TEMEL İLKE; HÜMANİZM ÖZDE HRİSTİYAN VE PLATONİSTTİR..
*RASYONALİZM
*NATURALIZM
*SEKÜLARIZM(LAİKLİK)
*İNDİVİDÜALIZM(BİREYCİLİK)
HÜMANİST SANAT/EDEBİYATIN İLKE VE NİTELİKLERİ
1)antik yunan ve latin edebiyatını örnek alma
2)insanı sanatın konusu yapma (hümanist sanatın amacı insanı cennetteki kusursuzluğuna taşımaktır.insan aklı ile inaçları arasında denge kurabilen ve iradesini tanrıya teslim edebilen bir varlıktır.bu nedenle sanatın içeriği rasyonalizm,denge ve düzen kavralmlarından oluşur)
3)evrensel olma(şu veya bu kişi değil genel insan yapısı ele alnır .bu nedenle milli değil evrenselcidir)
3)aristokrat olma
4)dil, uslup ve şekilde halka hitap etmekten uzak aristokrat bir kimlikğe sahip.
HÜMANİSTLER VE ESERLERİ
*DANTE
*PETRARCA
*BOCCACİO
*MONTAİGNE
*CERVANTES
*SHAKESPEARE
2)KLASİSİZM:17 yy ikinci yarısında rönesans ve reform ortamında fransa da ortaya çıkan bir debiyet akımıdır.
*klasisizm batı da 16 yy sonlarında itibaren oluşmaya başladı 17yy ortalarında ve 18 yy sonlarınakadr varlığını sürdürdü.
*batı edebiyat tarihinin en uzun ömürlü akımı klasisizm olmuştur.
*hümanizmin başlangıcından romantızmın başlangıcına kadar olan döneme neoklasık dönem de denmektedir
*klasisizm temelde rönesans döneminin hümanist felsefe ve edebiyatına dayanır
KLASİSİZMİN DOĞUP GELİŞMESİNE ETKİ EDEN ETMENLER
1)rönesans ve reform hareketlerinin getirdiği ekonomik ve sosyal hareketlilik ve mutlak monarşi (kral dini-katolik mezhebi)ortamı batı toplumlarında yeni bir sınııfn doğmasına zmeni hazırladı;BURJUVA sınıfı(etkisi)
2)kültürel gelişmeler(FRANSIZ AKDEMİSİ-RİCHELİEU)
3)aydınlanma çağı filozoflarının düşünceleri
*descartes
*montesguieu
*voltaire
*diterot
*rousseau
***AYDINLANMA ÇAĞI:avrupada 17 yy ikinci yarısı ile 19 yy ilk çeyreğini kapsayan insan aklını ön plana alan, bilginin ışığında seçkinleşen kültürel döneme,bilisel keşif ve felsefi eleştiri çağına , felsefi ve toplumsal herkete verilen addır.aydınlanma çağı,sezgiye, mistisizme,aklıla bağdaşmayan dini dogmalara,skolastik düşünceye ve batıl inaçlara karşıdır..düşünmeyi esas alır.felsefenin özünü'düşünüyorum öyleyse varım.'(descartes) cümlesi formüle eder.
KLASZİMİN İLKE VE NİTELİKLERİ
1)eski yunan ve latin edebiyetını örnek alma
2)kuralcı
3)nesnel
4)evrensel insan dogasını esaa alma:doğadan kasıt dış dünya değil insanın doğasıdır.dış dünya ile ve oradaki varlılarla pek ilgilenmez.
(genel insan doğası çağlarda ve toplumlarda gerçekliğini gerçerlliğini yitirmeden günüzüze gelen insani değerlerdir)
5)özel insandan uzaklaşıp genel ve evrensel insanı ve insan doğasını esas alır(bireyselci değil genelci)
6)belli kültür medeniyet ekonemik güce sahip ,bednen ve zihnen kusursuz insanları esas alır.bu insan aynı zamnda belli bir tipin temsilcisi durumundadır.
7)alt ekonmi ve kültür sınıfı bu edebiyat eserrinin konusu olamaz.
8)insanı insan yapan değerleri esas aldığı için aşağı, alçaltıcı ve utandırıcı davranışlar üzerine durmazlar..
9)konu ve olayların gerçeğe benzer olması, her aklın ve herkesin kabul edebileceği gerçeklik sınırları içinde kalmalıdır.
10)akıl ve sağduyu;his, hayal ve duyguyu aklın ve mantığın kontrolünde tutar.
11)nesneldir;öznellik ve lirizmden nefret eder..
12)sanatkar eserlerinde kendi duygu ve düşüncelerini anlatamaz, olayları ve varlıkları kendi kabul ve redleriyle yargılayamaz..
13)bütün parça dengesi(denge unsuru);eserlerde poarça bütüne uyum sağlamalı aynı zamanda bütünden farklı olmalıdır
14)klasik eserlerde açıklık, sadelik ve mükemmmeliyet ön plandadır;konunun ne olduğundan çok nasıl işlendiği önemlidir.
15)zevk vererek eğitme;klasisizm sanatat ahlaki ve ağitici bir amaç yükler(okuyucuya hoşuna gidebilecek eser sunmak)
KLASİK SANATKARLAR
*corneille
*milton
*la fontaine
*moliere
*boileau
*pascal
*fenelon
3)ROMANTİZM:19 YY DA batıda hakim olan klasisizmin kuralcılığına ve akılcılığına tepki olarak fransız ihtilali döneminde ortaya çıkan edebiyat akımıdır..
*romantizmin doğmasına neden olan en önemli sosyal hadise hiç şüphesiz FRANSZI İHTİLALİ DİR
ROMANTİZMİN DOĞUP GELİŞMESİNE ETKİ EDEN ETMENLER
1)burjuva sınıfının; hürriyet, eşitlik ,demokrasi arzularının eseridir.(birey kendi değer ve kimliğinin farkına varmaya başlar)
2)franszı ihtilali ile ortaya çıkan bireysel- toplumsal sıkntılar, acılar ve buhranlar,derin bir sosyal kültürel dini huzursuzluk ve kötümserlik gibi bir bunalım ortamında romantizm yeşermesi için bir zemin omuştur..
3)değişip genişleyen okuyucu çevresiyel bir likte sadece üst sınıf aristokrasiye değil her sınıftan insana hitap edebilme ve daha geniş halk kitlelelrine yönelme zdurumu ortaya çıktı.
4)klasisizmin kuralcılığı, akılcılığı ve millilikten uzak oluşu(sanatkarın özgürlüğünü kısıtlayan kuralcılık)
5)cooper ın duygu okulu
ROMANTİZMİN İLKE VE NİTELİKLERİ
1)duygu tecrübesi
2)bireyselcilik(öznellik)
3)doğa(dış dünya) ve egzotizm
4)kötümser , marazi ve melankolik duyarllık
5)kaçış,ölüm,intihar ve aşk temaları
6)kutupluluk
7)lirik şiir
8)yerli ve milli olma
9)tarih ve geçmişi önemser
10)tasvir
11)romantikler isyankar ve ihtilalcidir.
12)insanı ve sanatkarı merkez alma
13)hürriyet isteği
14)eserlerde tip değil karakter unsuru tercih edilir
15)sıcak ,samimi ve bireysel aynı zamanda keyfi bir uslup
*romantizm de ''DÜŞÜNÜYORUM ,HİSSEDİYORUM ÖYLEYSE VARIM''.yargısı temel alınmıştır..
ROMANTİK SANATÇILAR
*GOETHE
*LAMARTINE
*PUSKIN
*VICTOR HUGO
*SHELLY
*MUSSET
*SAİNT-PİERE
4)REALİZM VE NATURALİZM:
REALİZM:pozitivist düşünce zemininde 18 yy 2.yarısından itibaren doğup gelişen gerçeklik ve nesnellik ilkeleri doğrultusunda çağdaş insan ve toplumu içinde yaşadığı çevreyle birlikte sağlam bir dil ve uslupla anlatmayı hedef alan akımdır.(DOĞAL,OLAĞAN,YAPMACIKSIZ,DOĞAYA DAYANAN FELSEFE)
NATURALİZM:ozitivist ve determinst düşünce zemininde 18yy son çeyreğinde doğup gelişen ve bilimsel gerçeklik,nesnelllik,toplumsal işlev ilkelerine bağlı kalarak çağdaş indanı fizyolojik yapısıırsiyeti,yaşadığı çevre,aldığı eğitim çerçeveisnde açık ve yalın bir dille anlatmayı esas alan akımdır..
** naturalizmi hazırlayan çok önemli bir başak düşünce DARWİN in EVRİM TEORİSİ dir.darwinin evrim etorisini kabul eden naturalistler tanrının ve ruhun varlığını da kabul etmezler.
POZİTİVİZM:genel olarak modern bilimi temel alan;batıl inançalrı,metafizik ve dini,insanlığın ilelrlemesini engelleyen bilim öncesi düşünce tarlarını reddeden dünya görüşüdür.
** pozitivizm 19 yy fransız filozofu AUGUSTE COMTE tarafından sistemleştirilmiştir.
** pozitivist felsefe ise,pozitif bilimlerin verilerine dayanan rasyonalist bir felsefedir.
*bu nedenle pozitif;ölçülebilir,tartılabilir,deneye sokulabilir,faydalı olan şeydir.
*dini bilgilerin dogmatik yapısı nedeniyle sorgulanamayışı onu bilimsel bir araştırmanın nesnesi yapmak mümkün değilidr.
DETERMİNZM:evrende olup biten herşeyin bir nedensellik bağlantısı içinde gerçekleştiğinievrende ve insandaki tüm olgu ve olayların mutlak olaak nedenlerine bağlı olduğunu ve nedenleri tarfından koşullandığını savunan bir alayıştır.
**determinzm bir şeyin bir şeyle şartlandırılması ,bir hadiseyi ve onu meydana getiren şartalrın bütünüyle tayin etmek manasına gelir..
** determinizm rasyonalizm ve pozitivzmin uç noktasıdır
** detremnizmi formüle den yargı şudur;''aynı şartlar altında aynı sebepler ,daima aynı sonuçları verir.''
**determnizm hür iradeyi kabul etmediği gibi imkan,tesadüf, mümkün ,mucize ve olağanüstülüğü de kabul etmez.
** determinzm ''bilimsel kadercilik'' olarak da adlandırılmış ve bu yönüyle eleştirilmiştir.
REALİZMİN İLKE VE NİTELİKLERİ
1)sanayileşme döneminin materyalist düşünce ortamında ortaya çıktı.
2)gerçekçi olma:romantizme tepki olarark ortaya çıkan realizm felesfede pozitivisttir.gerçeğe ancak ve ancak bilimin emrindeki akılla ulaşılableceğine inanır.
3)gözlemcilik:
4)çağdaş insan ve toplumu anlatma:daha ziyade orta ve alt sınıf insanlar üzrinde yoğunlaşmışlardır.söz konusu yoğunlaşmada TİPleşme dikkati çeker.
5)eleştirel gerçeklik
6)toplumcu gerçeklik
7)mekan ve çevreye önem verme/tasvir etme:
8)nesnel olma:(tarafsızlık)
9)olayları sınırlama
10 )darmatik roman:
11)sanata gerçeklik ve güzellik ilevi yükleme:(sanatta güzellik anlayışı)
12)sağlam ve titiz bir dil ve uslup anlayışı
REALİSTLER
* STENDHAL
*BALZAC
*GOGOL
*DİCKENS
*DOSTOYEVSKİ
*GONCOURT
*TOLSTOY
*ÇEHOV
*GORKİ
*HEMİNGWAY
*STEİNBECK
NATURALİZMİN İLKE VE NİTELİKLERİ
1)bilimsel- deneysel gerçekliği esas alma
2)nesnel olma
3)insanı fizyolojik yapısı ,ırsiyeti ,çevresi ve aldığı eğitimi bağlamında ele alma
4)mekan ve çevreye önem verme/tasvir
5)sanata toplumsal işlev yükleme:(sanatta fayda anlayışı)
6)açık ve yalın bir dil ve uslübü benimseme(sanatkarane usluptan uzak bir dil ve uslup)
NATURALİSTLER
*DAUDET
*GONCOURT
*VALLES
*HAUPTMANN
5)PARNASİZM:18 yy ikinci yarısında romantik şiire tepki olarak doğmuş 19 yy sona ermiş bir şiir akımıdır.
PARNASİZMİN DOĞUP GELİŞTİĞİ ORTAM
kısacası ronamtik şiire duyulan tekiler,nesir alanına hakim olmaya başlayan naturalizm ve realizmin getirdiği sanat anlayışları;rasyonalizm,pozitivizm, determnizmin oluşturduğu nesnellik;sanat sanat içidir(santta güzellik anlayışı) anlayışını giderk öne çıkması gib gelişmeler şiir sahasında parnasizmin doğup gelişmesine ortam hazırlamıştır.
PARNASİZMİN İLKE VE NİTELİKLERİ
1)dış gerçekliğin tasvrini önemseme
2)nesnel olma
3)felsefi şiie eğilimi
4)biçim yetkinlği ideali
5)ritmi önemseme
6)sanatı güzellik işlevi ile sınrılama
PARNAS ŞAİRLER
*BANVİLLE
*COPPEE
*LİSE
*HEREDİA
SEMBOLİZM:19 yy son çeyreğinde ,görünenin ardındaki gerçeği dilden elde edilebilecek aheng ve bir takım semboller yardımıyla okuyucuya sezdirme/anlatmayı esas alan bir akımdır.
**roman ve tiyatroda tesiri görülen sembolizmin etkisi resim sanatında da olmuştur.
** edebiyatta sembolizmin ilk belirtileri daha önceki yıllarda bazı şairlerin eserlerinde görmek mümkündür.bunların başında CHARLES BAUDELAİRE gelir.şiirin dış mükemmelliğine verdiği değerle parnasizme de dahil edilebilir.bunun dışında;RİMBAUT,MALLERME,VARLEİNE de bu yolu takip eden sanatçılardır.
**ayrıca DEKADANLAR olarak bilinen bir grup şairinde sembolizmin oluşumunda rolü olduğu söylenebilir.
** SEMBOLİZM adı bu akımın bildirisini hazırlayan JEAN MOREAS tarafından konmuştur.
SEMBOLİZMİN DOĞUP GELİŞTİĞİ ORTAM
1)pozitivizm,determinzm ve materyalizme karşı oluşan tepkiler neticesinde gelişmiştir.
2)bu arayışı yani sembolik felsefenin en önemli temsilcisi alman filozofu KANT tır. KANT insanın '' yaratıcı hayal gücü'' ne inanır.
3)sembolizm kant ın idealist felsefesi yanında bir başka alman filozofu SCHOPENHAUER ve spiritüalist felsefeci HENRY BERGSON un düşüncelerinden de etkilenmiştir.
SEMBOLİZMİN İLKE VE NİTELİKLERİ
1)farklı bir gerçeklik anlayışını benimseme:görünenin ardıdaki gerçeği,anlamı,ilahi ve ebedi gerçeği eserlerinde vermek veya sezdirebilmek
2)evrende benzerlikler ve ilişkiler ilkesini benimseme:
3)gerçeği anlatmada sembole başvurma
4)anlamda kapalı olma
5)özel ve lirik olma:sosyal meselelerle ve günlük hayatla ilgisi olmayan ,kendi iç dünyalarına dönük son derce duyarlı ve kötümser bir ruh haline sahip sembolistler aynı zamnda romantiktir.ama romantikler sembolist değildir.
6)musiki/ahenge önem verme
7)şekilde serbestlik :(serbest şiir esası)
8)mitolojik simgeler gönderimm yapma:
SEMBOLİSTLER
*BAUDELAİRE
*VARLEİNE
*RİMBAUT
*VALERY
*REGNİER
*MALLARME
**SEMBOLİZMİ tiyatroya taşıyan sanatkar MAURİCE MAERTERLİNCK tir.
|
|
|
|
|
|
|
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder